Gorzów Śląski - Miasto i Gmina

Emanuel Kania

Kompozytor, Opolski Chopinista (1827- 1887)

Emanuel Kania 

W malowniczej miejscowości Uszyce 26 marca 1827 roku przyszedł na świat Emanuel Kania. Początkowo Kania pobierał nauki w elementarnej szkole w Uszycach (jego ojciec był tam nauczycielem, jednocześnie pełnił funkcję organisty). Pierwszych zasad muzyki oraz gry na fortepianie udzielał mu jego ojciec. W 1838 roku Kania zamieszkał we Wrocławiu, gdzie uczęszczał do gimnazjum św. Macieja, kontynuując naukę gry na fortepianie pod kierunkiem D. Schnabla. W 1945 roku młody Kania udał się do byłego Królestwa Kongresowego osiedlając we wsi kieleckiej, gdzie pracował jako domowy nauczyciel. W latach 1850- 1853 przebywał w Berlinie gdzie ukończył studia muzyczne.W drodze do Berlina dał dwa koncerty we Wrocławiu. Pod koniec 1853 roku osiedlił się w Warszawie z drobnymi przerwami na Paryż w latach 1857/58 i 1861/62 w celu pogłębienia swej wiedzy muzycznej. Jednak do końca swego życia pozostał wierny warszawie- tam zmarł 16 marca 1887 roku- na kilka dni przed swymi 60. urodzinami. 
Kania rozwijał poczwórną działalność artystyczną, tj. jako nauczyciel, wirtuoz, kompozytor i recenzent. W roku 1869 objął stanowisko nauczyciela gry na fortepianie w Instytucie Muzycznym, a po kilku latach przeszedł na równorzędną posadę do Instytutu Aleksandryjskiego w Warszawie. 
Napisał on szkołę gry na fortepianie pt. Podręcznik do nauki gry fortepianowej, opus 51. Kania był też znany jako pianista. Dał on mnóstwo koncertów zarówno w kraju jaki i za granicą. Koncertował w Lublinie, Radomiu, Poznaniu, Warszawie, Dubinie, Żytomierzu, Berdyczowie, Kijowie, Wrocławiu, Berlinie, Lipsku, Hamburgu, Paryżu i w wielu innych miastach. W 1860 roku brał udział w koncercie kompozytorskim Stanisława Moniuszki. 
Emanuel Kania był pierwszym Opolaninem Chopinistą. Kania zasłyną przede wszystkim jako twórca- kompozytor, zwłaszcza miniatur fortepianowych (nokturny, romanse, barkarole, etiudy) oraz tańców koncertowych, stylizowanych (polonezy, mazurki, krakowiaki, polki, walce), jak też kilku transkrypcji koncertowych, głównie Stanisława Moniuszki. Uprawiał też muzykę kameralną. Napisał Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian. Komponował także pieśni solowe do różnych teksów z towarzyszeniem fortepiany, m.in. krakowiaka do Wiesława Kazimierza Brodzińskiego, balladę Chata w cieniu do słów W. Wolskiego oraz najrozmaitsze utwory chóralne na zespoły mieszane i męskie. Kania próbował też swych sił na polu muzyczno- scenicznym np. Werbel domowy do słów J. Gregorowicza, czy Obrazek Góralski (Beata). 
Kania był również krytykiem i recenzentem, pisał m.in. w Kurierze Codziennym, Gazecie Muzycznej i Teatralnej, Ruchu Muzycznym, Tygodniki Ilustrowanym i Kłosach.
Spuścizna po Emanuelu Kani, rękopisy i druki zostały złożone przez rodzinę Kani w Bibliotece Jagiellońskiej.

(opracowano w oparciu o tekst Piotra Świerca)

Poeta ziemi oleskiej (1881- 1922)

Jan Nikodem Jaroń- poeta ziemi oleskiej (1881- 1922)

Wieś Jastrzygowice leży na zachodnim brzegu Prosny. Ta sama Prosna oddzielała niegdyś zabór rosyjski od pruskiego, a potem Polskę od Niemiec. Nikt z badaczy literatury nie zainteresowałby się Jastrzygowicami, gdyby nie fakt, że 3 maja 1881 roku urodził się tam Jan Nikodem Jaroń- znany później pod pseudonimem ARIOS- jeden z wybitnych przedstawicieli literatury śląskiej. 
Urodził się w rodzinie chłopskiej. Kiedy XIX wiek dobiegał końca, ojciec wraz z rodziną przeniósł się do Olesna, jednak dochody z prowadzenia gospodarki nie wystarczały na dostatnie życie licznej rodziny. Walenty Jaroń (ojciec poety) zmuszony był ciężko pracować by przyodziać dziwięcioosobową gromadkę dzieci. 
Jan, spragniony wiedzy, umieszczony został w znanym gimnazjum bytomskim. Niestety na skutek zatargów z niemieckimi nauczycielami tuż przed maturą zmuszony był je opuścić. Nauczyciele nie mogli znieść faktu, że młody Jaroń czuł się Polakiem i manifestował swoją przynależność narodową. Atmosfera panująca w bytomskim gimnazjum była na wskroś niemiecka. Oddźwięk tych spraw widoczny jest w później napisanym dramacie narodowo- społecznym pt. Wywłaszczenie.
Po opuszczeniu gimnazjum Jaroń sam uzupełniał swoje studia gimnazjalne, a utrzymywał się głównie z korepetycji, których udzielał. Następnie zapisał się na wydział filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego. W roku 1904 wyjeżdża do Szwajcarii, a rok później zdał egzamin dojrzałości w Badenii i rozpoczął ponownie studia we Wrocławiu na wydziale prawnym. 
Wielokrotnie rodzice namawiali młodego Jaronia do podjęcia studiów teologicznych, ale ten zdecydowanie odmawiał. Wybrał życie trudniejsze, ale zgodne ze swoim sumieniem.  
Studia pisarza często były przerywane. Dokuczająca bieda zmuszała go do udzielania lekcji bogatym ziemianom z Wielkopolski i Małopolski. W 1910 roku Jaroń przeniósł się na uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. Tam ukończył studia i uzyskał tytuł doktora prawa. 
Jaroń zrzekł się obywatelstwa pruskiego, jednak nim uzyskał obywatelstwo austriackie wybuchła pierwsza wojna światowa, podczas której pracował w roli praktykanta gospodarczego. Wkrótce uzyskał pracę w konsulacie austriackim we Wrocławiu, dzięki czemu swobodnie poruszał się na obszarze kontrolowanym przez Niemcy. Po wojnie współpracował z Nowinami- dziennikiem znanym z akcji antygermanizacyjnej na Śląsku. Pracował także w Biurze Informacyjnym dla Koalicji w Katowicach. Brał czynny udział w trzecim powstaniu śląskim jako cywilny komisarz na powiat oleski. Publicznie występował na wiecach udzielając przemówień w 1919 roku z Bogacicy, w 1920 r. w rodzinnych Jastrzygowicach) oraz publikował artykuły antrygermanizacyjne.   
Kiedy wojska polskie objęło Górny Śląsk poeta zamieszkał w Lublińcu, gdzie zmarł 1 sierpnia 1922 roku. Grób znajduje się na lublinieckim cmentarzu. 
Twórczość pisarską Jaroń rozpoczął jako dwunastoletni chłopiec, który niezbyt sprawnie posługiwał się językiem polskim- znał go bowiem tylko w formie gwarowej. Dlatego też wczesne utwory charakteryzują się częstym użyciem form gwarowych. 
Jaroń był przede wszystkim lirykiem. Chciał podnieść polską literaturę śląską do poziomu literatury ogólnopolskiej. w 1906 roku wydał Zbiorek poezji Z pamiętnika Górnoślązaka. Kierowany miłością do ludu śląskiego pisze dramat pt. Wywłaszczenie. Oprócz utworów o akcentach narodowowyzwoleńczych powstaje szereg wierszy o charakterze lirycznym, zawierających opis pięknej i uroczej wsi śląskiej. Autor chętnie sięgał do przeszłości. Oprócz dramatu Konrad Kędzierzawy i Wojska św. Jadwigi napisał kilka utworów wierszowanych poświęconych temu tematowi.

(opracowano w oparciu o tekst Tadeusza Bednarczuka)

Historyk - badacz ziemi śląskiej (1919 - 1981)

Franciszek Hawranek (09 marca 1919- 17 września 1981 roku)

Historyk, badacz, popularyzator dziejów walki o narodowe i społeczne wyzwolenie Śląska. Urodził się 09 marca 1919 roku w Tychach> Wykształcenie zdobywał na Śląski. W latach 1937-39 studiował w Państwowym Pedagogikum w Katowicach, po czym został skierowany do pracy nauczycielskiej. Podczas wojny trafił do niemieckiej armii i został wysłany na front. Zakończenie wojny zastało go amerykańskim obozie jenieckim. 
Latem 1945 roku wrócił na Śląsk. Pracował jako nauczyciel, podnosząc jednocześnie swoje kwalifikacje. W latach 1948- 51 studiował w Instytucie Pedagogicznym Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie, a w latach 1958- 61 historii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. W 1964 roku na Uniwersytecie im. Bieruta we Wrocławiu otrzymał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy "Ruch komunistyczny na Górnym Śląsku w latach 1918-1922". Wciąż pogłębiając badania nad ruchem robotniczym, zajął się również dziejami niemieckiej socjaldemokracji na Śląsku Opolskim w latach wielkiego kryzysu (1929-1933). W 1971 roku uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego. 
W 1970 roku Franciszek Hawranek przeszedł do pracy w Instytucie Śląskim w Opolu, gdzie kierował Zakładem Historii, i w latach 1975-81 pełnił obowiązki wicedyrektora. Od 1971 roku wykładał też w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu. W 1975 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym. 
Był inicjatorem wielu przedsięwzięć na rzecz integracji społeczeństwa na Opolszczyźnie. Pod jego redakcją ukazały się prace dokumentujące polskość Śląska, m.in. Twierdze polskości, Ludzie spod znaku Rodła. Jako redaktor wchodził też w skład zespołów opracowujących kolejne tomy kwartalnika Wczoraj- Dziś- Jutro oraz Kalendarza Opolskiego.
Efektem pracy Hawranka w Instytucie Śląskim w Opolu było opublikowanie przez IŚ dwóch syntez: Dzieje Górnego Śląska w latach 1816- 1947 i Dzieje ruchu robotniczego na Górnym Śląsku, oraz dzieła porządkującego wiedzę o przełomowym dla Górnego Śląska okresie lat 1918- 1921: Encyklopedia powstań śląskich.
Popularyzując wiedzą historyczną, występował w audycjach radiowych i telewizyjnych, zabierał głos w prasie i periodykach społeczno- kulturalnych, występował na sesjach popularnonaukowych i spotkaniach autorskich. Dorobek profesora Franciszka Hawranka obejmuje dziewięć książek autorskich, 31 publikacji zwartych redagowanych, 130 artykułów i rozpraw, 338 haseł encyklopedycznych, dziesiątki recenzji i polemik. Zginął tragicznie 17 września 1981 roku. Śmierć przerwała konstruowanie nowych planów badawczych własnych i zespołu, którym kierował. Został pochowany na cmentarzu w Gorzowie Śląski, (http://opole.gazeta.pl/opole/1,35113,1002479.html)
Profesor Franciszek Hawranek przez wiele lat związany był z Liceum Ogólnokształcącym w Gorzowie Śląskim jako nauczyciel historii. w We wrześniu 2013 roku w Zespole Szkolno- Gimnazjalnym w Gorzowie Śląskim odbyło się spotkanie z cyklu "Historia lokalna na przykładzie wybranych powiatów, miast i gmin." poświęcone w całości Franciszkowi Hawrankowi. Jego głównym prelegentem była profesor Teresa Smolińska, (uczennica prof. Hawranka), kierownik Katedry Kulturoznawstwa i Folklorystyki Uniwersytetu opolskiego. Spotkanie miało charakter wspomnieniowy.